Емдік плазмаферез – бұл қандағы зиянды заттарды плазмамен бірге механикалық түрде алып тастауға негізделетін шара. Оның нәтижесінде қанның реологиялық қасиеттері жақсарады, барлық органдар мен жүйелердің  функциясы жетіледі. Емдік плазмаферез кезінде ауруға себепші болған немесе оны тудыра алатын, немесе күрделендіретін заттар да плазмамен бірге шығарылады. Мысалы, қан холестерині, патологиялық иммуноглобулиндер айналымдағы иммунды кешендер, несеп қышқылы, уландырушы заттар, ақуыз алмасуының соңғы өнімдері ((креатинин, несепнәр) және басқа да зиянды заттар.

Қаннан токсиндерді механикалық алып тастаудан басқа плазманы алып тастаудың оң әсері ағзаның барлық қорғаныш механизмдерін жұмылдыру түрінде ағзаның жауап реакциясы болып табылады.

Плазмаферез токсиннің түсуін азайтуға немесе ағзаның өзінде токсиннің пайда болуын азайтуға бағытталған емдік іс-шаралармен барынша тиімді үйлеседі.

Аурулар қатары өте кең – бұл жүрек-тамыр аурулары, атопиялық дерматит, псориаз, аллергиялық аурулар, асқазан-ішек аурулары және т.б.

Едім плазмаферез кезінде плазманы алып тастау патологиялық белсенді заттары жоқ «жаңа» плазма жасауды ынталандырады.

Емдік плазмаферез курсынан кейінгі аурудың ремиссиясы кезінде пациенттер препараттарды қабылдау қажеттілігінен арылады немесе олардың дозасы біршама төмендейді.

Емдік плазмаферезді жүргізу үшін үлкен дайындық қажет емес. Гемоэксфузия мен плазмаферез шараларының санын дәрігер-трансфузиолог белгілейді.

Шара шамамен 1-2 сағатқа созылады, ол уақытта плазма алынады және ағзаға қажетті жасушалық элементтер қайтарыалды.

Шара аяқталғаннан кейін алынған плазманың көлемі организмнің ішкі ортасын қалыпқа келтіру үшін тұзды ерітіндімен толтырылады.

****

Гемоэксфузия (қан жіберу) – бұл қан тамырынан белгілі қан көлемін шығаруға негізделетін шара, ағзадағы темірдің құрамы жоғары болған жағдайда пайдаланылады.

Гемоэксфузия курсы темір алмасуының көрсеткіштерін қалыпқа келтіруге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, іркіліс құбылыстарын жояды, қан ағымын тездетеді және зат алмасуын белсендіреді.

Бұл әдістің екі мыңжылдық тарихы бар болса да, ол бүгін де ағзада темір элементінің артық жиналуынан болатын жағдайларды емдеудің ең тиімді құралы болып табылады.

Темірдің артық жүктемесі синдромы адамның генетикалық ерекшеліктерімен, сондай-ақ ағзалар мен тіндерде темірдің түзілуіне әкелетін кейбір аурулар мен жай-күйлермен (қан аурулары, вирустық гепатиттер, алкогольді теріс пайдалану, тағаммен және/немесе сумен және т.б. темірдің артық түсуі) байланысты болуы мүмкін.

Ағзадағы темірдің патологиялық жинақталуы қалыпты деңгейден едәуір асып, ондаған граммды құрауы мүмкін (ерлер үшін – 3,5 г және әйелдер үшін – 2,5 г) және бауырдың, ұйқы безінің, жүректің, қалқанша безінің, буындардың және басқа органдардың зақымдануын тудыра алады.

Артық темір симптомдары:

• Шаршағыштық, күштің төмендеуі, бас ауруы, бас айналуы.
• Тері пигментациясының пайда болуы.
• Жүрек айнуы, құсу, қышыну, асқазан аумағындағы ауырсыну, іш қату немесе диарея, ішектің шырышты қабығының зақымдануы.
• Тәбеттің төмендеуі, дене салмағының жоғалуы.
• Артық темірдің ағзалар мен тіндерге патологиялық әсері нәтижесінде мыналар дамуы мүмкін:
• бауыр жеткіліксіздігі.
• артрит, диабет, атеросклероз, жүрек және бауыр аурулары және т. б. пайда болуының ықтималдығы.
• Иммундық жүйенің жұмысын басу .
• Жұқпалы және ісік патологияларының даму мүмкіндігін арттыру.

Гемоэксфузия курсы көптеген жағдайларда темір алмасу көрсеткіштерін қарапайым және тиімді қалыпқа келтіруге, ауыр жағдайлардың дамуын болдырмауға мүмкіндік береді.

Көлемі 450 мл әрбір қан шығару ағзадан 250 мг темірді жоюға мүмкіндік береді. Әрбір науқасқа қажетті емшаралар санын және оларды жүргізу жиілігін диагнозды, пациенттің жасын, жеке төзімділігін және зертханалық деректерді ескере отырып, емдеуші дәрігер анықтайды.

Процедура пациенттің арнайы дайындығын талап етпейді. Көлемі 450 мл әрбір қан шығару ағзадан 250 мг темірді жоюға мүмкіндік береді.

Емдік гемоэксфузия жүргізу үшін ерекше дайындық қажет емес. Процедура қанды донациялау залында жүзеге асырылады. Процедура 10-15 минутқа созылады. Барлық манипуляциялар кезінде пациент дәрігердің бақылауында болады, пульс, артериялық қысым өлшенеді.

Гемоэксфузия аяқталғаннан кейін болжамды гемодинамикалық бұзылыстарды профилактикалау үшін көктамыр ішіне 500 мл.0,9% NaCl ерітіндісі құйылады.

****

Экстракорпоралды фотоферез  – бұл экстракорпоралдық гемотүзету әдісі, онда қанды сепарациялау әдісімен (цитаферез) бөлінген пациенттің лимфоциттері 8-метоксипсорален жарық сезгіш препаратын пайдалана отырып, адам организмінен тыс 60-200 нг/мкл концентрациясында, кейіннен оларды қан тамырына қайтарумен А (УФО) (шамамен 1,5 Дж/см2) ультракүлгін сәулеленудің стандартты дозасына ұшырайды.

Бұл әдіс алғаш рет 1987 жылы ұсынылды. Профессор Эдельсон бастаған Йель университетінің зерттеушілер тобы Т-жасушалық қатерлі тері лимфомасының (ТЗЛК) терапиясы ретінде бастады. Бұл әдісті ТЗЛК науқастарында қолдану тірі қалуды екі есе арттыруға мүмкіндік берді. 1995 жылы Халықаралық консенсуалды комитет фотоферезді Т-жасушалық лимфомамен ауыратын науқастардың эритродермия терапиясының бірінші желісінің емдік технологиясы ретінде қолдануды ұсынды. Кейіннен оны ТҚҚР (трансплантат қожайынға қарсы реакциясы) бар науқастарды емдеуде қолдана бастады. Қазіргі уақытта бұл емдеу әдісі әлемнің 200 ірі медициналық орталығында қолданылады. American Society for Apheresis деректеріне сәйкес фотоферез трансплантат қожайынға қарсы реакциясында (жедел, созылмалы, алдын алу), Т-жасушалық лимфома, ревматоидты полиартрит, жүйелік склеродермия, жүйелі қызыл жаймыл, көпіршікпе, псориатикалық артрит, атопиялық дерматит және Крон аурулары, жүйелік склероз, шашыраңқы склероз, Сезари синдромы, жүрек және бүйрек трансплантациясына дейін және одан кейін қолданылады. Соңғы уақытта осы әідістеме қолданылатын аурулар саны ұлғаюда.

Экстракорпоралды фотоферез – бірқатар аутоиммунды және онкологиялық ауруларды, сондай-ақ дің жасушаларын трансплантациядан кейін пайда болатын асқынуларды емдеуде қолданылады. Бұл ауруларды негізгі емдеуге қосымша әдіс ретінде қолданылатын көп кезеңді процесс және міндетті түрде емдеуші дәрігермен келісіледі.

Аутоиммунды аурулар кезінде иммундық жүйенің аутоагрессиясы сол ағзаға қарсы жүзеге асырылады. Өз тіндері мен мүшелерін зақымдайтын жасушалар мен заттардың белсенділігі артады. Сонымен қатар өз тіндері мен мүшелеріне шабуыл жасамайтын жасушалар мен заттар тиісінше белсенді емес болады.

Жоғарыда айтылғандардан мыналар айқын болады: сол немесе басқа органда созылмалы аутоиммундық қабынуды азайту немесе тоқтату үшін және аутоиммундық агрессияны тоқтату үшін иммундық жүйенің қызметін тежейтін препараттарды қолдану қажет. Осылайша, иммундық жүйені дәрі-дәрмектермен тежей отырып, біз өз ағзаның түрлі инфекцияларға қарсы тұру қабілетін айтарлықтай төмендетеміз. Иммуносупрессиядан (иммунитеттің тежелуі) басқа, бұл препараттар зат алмасудың және қан түзудің бұзылуымен, сүйек кемігінің, асқазан-ішек жолы мен бауырдың, жүйке және репродуктивті жүйелердің, терінің, көздің зақымдануымен байланысты қауіпті асқынулар тудыруы мүмкін.

ЭКФ әрекет ету принципі: Фотосенсибилизациялайтын химиялық заттар (8-метоксипсорален (8-МОП)) УФО болмағанда лимфоциттердің дезоксирибонуклеин қышқылына (ДНК) кіріктіріледі. А спектрінің УФО әсерінен олар ДНҚ қосылыстарын түзеді, осылайша ДНҚ жұп жіптерінің арасында просален қосылады. Бұл лимфоцит қызметінің тежелуіне, оның одан әрі өсуі мен саралануына әкеледі, сондай-ақ белгілі цитокиндер (биологиялық белсенді заттар) өндірісін жақсы реттейді. Бір сеанста ЭКФ перифериялық қандағы лимфоциттердің 20-дан 30%-ы өңделеді. Осылайша, иммундық жауапқа қатысатын белсенді лимфоциттер саны біртіндеп азаяды, бұл олардың өз тіндері мен органдарына агрессиясының төмендеуіне әкеледі, бұл ретте сыртқы антигендерге (вирустарға, бактерияларға) иммунитет сақталады. Бірнеше ЭКФ сеанстарынан кейін иммуносупрессивті препараттарды қабылдау дозасын төмендетуге қол жеткізуге болады. Негізгі емнің қосымша әдісі ретінде оның тиімсіздігі кезінде немесе иммуносупрессивті препараттардың мөлшерін азайту мақсатында пайдаланылады.

Фотоферез процедурасынан кейін иммундық жүйедегі күштердің арақатынасы түбегейлі өзгереді. Қандай да бір органда аутоиммундық қабынуды қолдайтын факторлар өз белсенділігін жоғалтады және керісінше қабынуға қарсы механизмдер белсендіріледі.  Мұндай өзгерістерден кейін аутоиммундық қабыну процесі өшіп, тұрақты және ұзақ ремиссияға жетеді. Ал кейінгі асқыну, әдетте, аз қарқынды сипатқа ие. Аутоиммундық ауру ағымының осындай оңтайландыруының салдарынан пациенттің жоғары өмір сүру сапасы және оның еңбекке қабілеттілігі сақталады, сондай-ақ мүгедектік тежеледі немесе толық тоқтатылады.

ЭКФ жасаудың екі жолы бар.

On-line процедура (жабық) – бір құрылғы, ересектер мен дене салмағы 40 кг артық балаларда жүзеге асырылады. Цитаферез бен УФО бір әмбебап әдіспен өткізілетіні осы әдістің ерекшелігі болып табылады.

Off-line процедура (жабық) – бірнеше құрылғы, салмағы 10 кг артық балалар мен ересектерге ЭКФ жүргізуге мүмкіндік береді. Цитаферез бен лимфоциттерід ультра күлгінді сәулелеу (УФО) жеке аппараттарда өткізілетіні (қан жасушаларының сепараторы мен сәулелегіші) осы әдістің ерекшелігі болып табылады.

Қазіргі таңда ЭКФ жасаудың екі тәсілі де тиімділігі жағынан бірдей. Сонымен қатар, фототерапияны цитаферезсіз жасауға беретін минифотоферез әдісі әзәрленді. Ол осы модификацияны дене салмағы аз пациенттерде және цитаферез үшін қарсы көрсетілімдер бар болғанда пайдалануға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта Қазақстанда Трансфузиология ғылыми-өндірістік орталығының базасында фотоферез мынадай ауруларды емдеудің қосымша әдісі ретінде қолданылады: Т-жасушалық лимфоманың тері түрі, псориаз және псориаздық артрит, Сезари синдромы, антифосфолипидті синдром, атопиялық дерматит, аутоиммундық гемолитикалық анемия, аутоиммундық гепатит, аутоиммундық тиреоидит, Крон ауруы, Такаясу ауруы, спецификалық емес жаралы колит, Т-жасушалық лимфоманың тері түрі, псориаз және псориаздық артрит, Сезари синдромы, антифосфолипидтік синдром, атопиялық дерматит, аутоиммундық гемолитикалық анемия, аутоиммундық гепатит, аутоиммундық ревматоидты артрит, жүйелі қызыл жегі, қаптайтын тромбангиит, склеродермия, шашыранқы склероз, вульгарлы және жапырақ тәрізді көпіршік, ауыр тізбектердің ауруы, бронх демікпесі, геморрагиялық васкулит (Шенляйн-Генох ауруы), гломерулонефриттер, Вегенер гранулематозы, диабеттік нейропатия, дилатациялық кардиомиопатия, диффузды нейродермит, Вальденстрем макроглобулинемиясы, гравис миастения, микроскопиялық полиангиит, буллезді пемфигоид, Гийен-Барре синдромы, Гупасчер синдромы Ламберт-Итон синдромы (миастоникалық синдром), уытты эпидермиялық некролиз, тромбоцитопениялық пурпура, экзема.

Пациентті шараға дайындау: Шаралар емдеуші дәрігермен келісілгеннен кейін ғана жүргізіледі. Емдеу алдында пациент мынамен танысып, толтыу және қол қою керек:

• Цитаферез және экстракорпоралды фотоферез шараларын жүргізуге арналған ерікті ақпараттандырылған келісім.

Еммдеу мақсаты:

• ауру симптомдарын тоқтату немесе айтарлықтай азайту.
• тұрақты ремиссияға қол жеткізу және созылмалы аурулар кезінде оның кезеңін ұлғайту, мүмкін болатын кейінгі асқынулардың қарқындылығын азайту.
• қан талдауының көрсеткіштерін қалпына келтіру немесе жақсарту: қандағы антиденелер мен басқа да иммундық өнімдер деңгейін азайту (иммуноглобулиндер, цитокиндер, айналмалы иммундық кешендер және т.б.).
• аспаптық зерттеулер деректерін қалыпқа келтіру немесе жақсарту (ЭКГ, ағзалардың УДЗ, магниттік-резонанстық томография, компьютерлік томография және т. б.)
• аутоиммундық үдеріспен зақымданған органдардың қызметін жақсарту немесе қалпына келтіру.
• емделушінің мүгедектігінің алдын алу немесе тоқтату, ұзақ мерзімді еңбек ету қабілетін және өмір сүрудің жоғары сапасын сақтау .
• қолданылатын препараттардың дозасын азайту.

ЭКФ 3 кезеңмен жүргізіледі:

1-кезең:  Лимфоциттер фракциясын бөлу (жасушаларды автоматты қан сепараторында алу);

2-кезең: кейінінен  MACOGENIC G аппаратында сәулелеп, 28-МОП ерітіндісімен өңдеу (фотосенсибилизатор псорален)

3-кезең: Реинфузия (қайтару) сәулеленген жасушаларды венаішіне құю жолымен қайтару.

ЭКФ 3 кезеңмен жүргізіледі:

1-кезең:  Лимфоциттер фракциясын бөлу (жасушаларды автоматты қан сепараторында алу);

2-кезең: кейінінен  MACOGENIC G аппаратында сәулелеп, 28-МОП ерітіндісімен өңдеу (фотосенсибилизатор псорален)

3-кезең: Реинфузия (қайтару) сәулеленген жасушаларды венаішіне құю жолымен қайтару.

1-кезең:  Лимфоциттер фракциясын бөлу (жасушаларды автоматты қан сепараторында алу);

2-кезең: кейінінен  MACOGENIC G аппаратында сәулелеп, 28-МОП ерітіндісімен өңдеу (фотосенсибилизатор псорален)

3-кезең: Реинфузия (қайтару) сәулеленген жасушаларды венаішіне құю жолымен қайтару.

Емдік бағдарламалар және фотоферез мерзімділігі: процедуралар аптасына 1-2 рет жүргізіледі. Бұл аурудың клиникалық көрінісіне және жүргізілген емдеудің тиімділігіне байланысты. Фотоферезбен ұзақ мерзімді қосымша емдеу жүргізу ұзақ уақыт бойы аутоимундық процестің айқын асқунцын аутоиммундық болдырмауға мүмкіндік береді.

Процедураның ұзақтығы: процедураның ұзақтығы өңделетін қан көлеміне, жүйедегі қан ағынының жылдамдығына, пациенттің жағдайына байланысты.  Әдетте шамамен 4 сағат.

Процедураны қолдану: Фотоферез жеке емдеу процедурасы ретінде қолданылады. Бірақ аутоиммунды ауруды емдеу кезінде бұл емшаралар криоаферез, плазманы каскадты сүзу, иммуносорбция процедураларымен кезектесуі мүмкін, олар қаннан әзірленген антиденелерді лимфоциттермен жоюға бағытталған.

Осылайша, экстракорпоралды гемотүзету әдісімен емдеу аурудың түрлі буынына әсер етуге мүмкіндік береді: өз тіндері мен мүшелерін зақымдайтын антиденелер, сондай-ақ осы антиденелерді өндіретін және өз кезегінде өз жасушаларын шабуылдайтын лимфоциттер.

Аз ғана жанама әсерлер мынаны қамтиды:

• вена пункциясы орнынан болатын қан кету, ол қан кету орнына қатты таңғыш салу жолымен жылдам тоқтайды;
• процедура кезінде артериялық қысымның аз ауытқуына байланысты қысқа мерзімді бас айналу сезімі;
• барлық жерде пайда болмайтын және әдеттегі өмір салтына әсер етпейтін рәсімдер арасындағы жалпы әлсіздік;
• емшара кезінде қолданылатын препараттарға аллергиялық реакциялар.

Қарсы көрсетілімдері: оларды абсолюттік және салыстырмалы деп бөледі.

Салыстырмалы қарсы көрсетілімдер: генерализацияланған вирустық, саңырауқұлақ немесе бактериялық инфекция, қызба 38 °C астам, лимфоциттердің абсолюттік мөлшері 0,2 × 109 / л кем, ағзаның жеткіліксіздігі немесе геморрагиялық диатез.

Абсолюттік қарсы көрсетілімдер мыналар болып табылады: псораленге және оның компоненттеріне аллергия, жүктілік, айқын жүрек жеткіліксіздігі, УК сәулеленуі кезінде асқынатын аурулар, афакия.

Трансфузиология ғылыми-өндірістік орталығындағы фотоферез:

Экстракорпоралды фотоферез – жасушалық иммунотерапия сау ағзалар мен тіндерді зақымдамай, жеке және бөгде антигендерді бақылау мен реттеуді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін онкологиялық және иммундық аурулардың кең спектрін емдеудегі жаңа прогрессивті және перспективалық тәсіл болып табылады.

Трансфузиология ғылыми-өндірістік орталығының гемотүзету бөлімшесінде фотоферез шарасын үлкен практикалық жұмыс тәжірибесі бар дәрігерлер орындайды. Біз уақыт сынынан өткен және заманауи жабдықты пайдалана отырып, өзін жақсы көрсеткен гемокоррекция әдістерін қолданамыз. Фотоферез – қауіпсіз процедура, алайда, пациент жағдайын сеанс бойы мамандар тарапынан бақылауды және әдістеменің барлық техникалық аспектілерін қатаң сақтауды талап етеді. Фотофорез жүргізу кезінде тек стерильді бір реттік шығын материалдары қолданылады, бұл пациенттің инфекциядан толық қауіпсіздігін қамтамасыз етеді